تأثیر خوداستنادی بر رتبه بندی کشورهای آسیای جنوب غربی در حوزه میکروبشناسی در پایگاه اطلاعاتی web of science از سال 2002 تا 2011

مقدمه و هدف: میزان تولیدات علمی نمایه شده در پایگاه های اطلاعاتی معتبر نظیر web of science از معیارهای مهم رتبه بندی کشورها است. همچنین، انتشار تولیدات علمی در این پایگاه ها باعث افزایش میزان رویت پذیری و در نتیجه باعث افزایش استناد به آنها نیز می شود. با توجه به این که در سند چشم انداز بیست ساله جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 بر کشورهای آسیای جنوب غربی (شامل آسیای میانه، قفقاز، خاورمیانه و کشورهای همسایه) تأکید شده است، در این پژوهش نیز این کشورها به منظور تحلیل، انتخاب شده است، تا در راستای این سند گامی برداشته شود. هدف اصلی این پژوهش، بررسی تأثیر خوداستنادی، به عنوان یکی از عوامل تاًثیرگذار بر رتبه بندی کشورهای آسیای غربی در حوزه میکروب شناسی بوده است. روش پ‍‍ژوهش: این پژوهش از نوع توصیفی با استفاده از تکنیک ها و رویکردهای علم سنجی می باشد. گردآوری داده های مورد نیاز از پایگاه web of scienceصورت گرفته است . بدین صورت که ابتدا کشور مورد نظر جستجو شده و سپس با اعمال محدودیت سال و طبقه بندی موضوعی، مقالات مورد نظر استخراج، و به منظور تجزیه و تحلیل، به صورت دستی وارد صفحه گسترده اکسل شده است. یافته ها: براساس تعداد کل مقالات، به ترتیب کشورهای ترکیه با 1525، رژیم اشغالگر قدس با 1511 و ایران با 763 مقاله، رتبه های اول تا سوم را کسب کردند. براساس میانگین رشد سالانه تعداد مقالات به ترتیب کشورهای قطر با %44/74، ایران با %25 /57 ، عربستان با %69/49، براساس میانگین رشد سالانه ضریب تأثیر با احتساب خوداستنادی و بدون احتساب خوداستنادی، کشورهای عراق با %14/458، قرقیزستان با %81/167 و آذربایجان با %41/63، به ترتیب رتبه های اول تا سوم را به خود اختصاص داده اند. ایران نیز با میانگین رشد %51/8- با احتساب خوداستنادی و میانگین رشد %93/8- بدون احتساب خوداستنادی در رتبه هجدهم قرار دارد. براساس میانگین رشد شاخص فوریت، عراق با %05/438، آذربایجان با %4/156 و امارات با %88/77، به ترتیب رتبه های اول تا سوم را کسب نمودند و ایران با میانگین رشد %1/10- ، بر اساس این شاخص در رتبه هجدهم قرار دارد. براساس میانگین رشد سالانه h-index، بحرین با %59/42، لبنان با %78/22 و گرجستان با %67/21، به ترتیب در رتبه های اول تا سوم، و ایران با %04/6 در رتبه نهم قرار دارد. براساس میانگین رشد سالانه استناد به هر مقاله با احتساب خوداستنادی، ازبکستان با %58/143، ارمنستان با %59/78 و قبرس با %26/18، به ترتیب رتبه های اول تا سوم و ایران با %5/22- در رتبه هفدهم قرار دارد. براساس میانگین رشد سالانه استناد به هر مقاله بدون احتساب خوداستنادی، ازبکستان با% 63/143، ارمنستان با %5/77 و امارات با %07/24، به ترتیب رتبه های اول تا سوم و ایران با %51/22- در رتبه شانزدهم قرار دارد. براساس میانگین کل استناد به هر مقاله با احتساب خوداستنادی، قبرس با 56/22، رژیم اشغالگر قدس با 04/21 و کویت با 10/16، به ترتیب رتبه های اول تا سوم و براساس میانگین کل استناد به هر مقاله بدون احتساب خوداستنادی، قبرس با 32/22، رژیم اشغالگر قدس با 04/20، و لبنان با 52/15 به ترتیب رتبه های اول تا سوم را کسب کردند. ایران با میانگین کل 90/4 با احتساب و با میانگین کل 70/4 بدون احتساب خوداستنادی در رتبه نوزدهم قرار دارد. براساس h-index کل رژیم اشغالگر قدس با 73، ترکیه با 45 و پاکستان با 27، به ترتیب رتبه های اول تا سوم و ایران با h-index 26 در رتبه چهارم قرار دارد. براساس میانگین ضریب تأثیر کل با احتساب خوداستنادی و بدون احتساب خوداستنادی، رژیم اشغالگر قدس با 001/4، گرجستان با 690/3 و لبنان با 225/3، به ترتیب رتبه های اول تا سوم قرار دارند. ایران نیز با احتساب خوداستنادی و میانگین 287/2 در رتبه یازدهم ، و بدون احتساب خوداستنادی و میانگین 071/2 در رتبه دوازدهم قرار دارد. براساس میانگین کل شاخص فوریت نیز، رژیم اشغالگر قدس با 926/0، امارات با 873/0 و گرجستان با 770/0 رتبه های اول تا سوم را به خود اختصاص داده اند و ایران نیز با 447/0 در رتبه سیزدهم قرار دارد. نتیجه گیری: در مجموع، وضعیت ایران در حوزه میکروب شناسی نسبت به سایر کشورهای مورد مطالعه از نظر روند رشد تعداد مقالات در پایگاه isi، با توجه به اینکه ایران رتبه دوم را دارد، مطلوب ارزیابی می گردد. اما از نظر روند رشد سالانه ضریب تأثیر، شاخص فوریت و میانگین استناد به هر مقاله در حوزه میکروب شناسی رتبه ایران مناسب نیست. از نظر h-index کل نیز با توجه به این که ایران در بین کشورهای منطقه بعد از کشورهای رژیم اشغالگر قدس، ترکیه و پاکستان در رتبه چهارم قرار می گیرد، وضعیت مطلوبی دارد. از نظر درصد خوداستنادی، ایران با درصد خوداستنادی 42/0، بعد از کشورهایی قرار می گیرد که درصد خوداستنادی آن ها صفر می باشد. البته با توجه به یافته های پژوهش های پیشین، مشاهده می شود نویسندگان ایرانی در حوزه میکروب شناسی در مقایسه با سایر حوزه های موضوعی دیگر از میزان خوداستنادی بسیار کمتری در مقالات خود بهره برده اند. پایگاه استنادی اسکوپوس تا سقف 33 درصد استفاده از خوداستنادی را مطلوب می داند، و در منابع گوناگون نیز، میانگین حدوداً 10 تا 30 درصدی استفاده از خوداستنادی را معمول می دانند، همچنین به دلیل اینکه معیار خاصی به منظور تعیین حد مطلوبیت، در پایگاه isi مشخص نشده است، به طور کلی وضعیت خوداستنادی نویسندگان ایرانی حوزه میکروب شناسی در پایگاه web of science مطلوب و قابل قبول ارزیابی می گردد.